Jak sądzona jest osoba nieletnia?
W ramach tego artykułu opiszemy to, jak sądzona jest osoba nieletnia. Na początek jednak warto przedstawić, co w ogóle kryje się za tym pojęciem oraz z jakimi innymi definicjami może ono zostać pomylone w szerszym kontekście młodych osób. Przykładowo osoba małoletnie to ta, która nie ukończyła 18 lat i nie zawarła małżeństwa, a jednocześnie jest to pojęcie, które pochodzi z prawa cywilnego. Młodociany to słowo, które jest różnie rozumiane w zależności od tego, czy sięgniemy po prawo pracy, czy karne. W pierwszym przypadku oznacza osobę, która ma od 16 do 18 lat. Jednocześnie w ramach kodeksu karnego oznacza ona osobę, która dopuściła się wykroczenia (w myśl omawianego prawa), a jednocześnie w chwili jego popełnienia nie przekroczyła 21 lat. Istnieje również dodatkowe ograniczenie w postaci 24 lat w momencie orzekania wyroku w ramach sądu pierwszej instancji. Wreszcie przechodzimy do pojęcia osoby nieletniej.
Nieletni wobec prawa karnego
Pojęcie osoby nieletniej dotyczy prawa karnego podobnie jak młodociany (chociaż to drugie pojęcie jest wieloznaczne). Co ono oznacza? Osoba nieletnia to taka, która w momencie popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17 lat. Kodeks karny określa specjalne zasady w ramach takiej sytuacji. Samo pojęcie osoby nieletniej zostało zdefiniowane już w 1982 roku wraz z uzyskaniem mocy prawnej przez ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich. Postępowanie wobec młodych osób, które należą do tej grupy, nie są oczywiste i ten temat zgłębimy. Jak sądzona jest osoba nieletnia w ramach polskiego prawa?
Sądzenie osób poza zakresem 13-17 lat
Całkowite uniknięcie odpowiedzialności za czyny, które dotyczą prawa karnego, byłyby okazaniem nadmiernego zaufania nawet wobec niższego wieku. Warto zaznaczyć, że występują tutaj również dolna granica. Poniżej 13. roku życia dziecko nie odpowiada prywatnie za czyny, które popełniła. Nie oznacza to, że nikt nie ponosi odpowiedzialności. Za dziecko poniżej 13. roku życia odpowiedzialność ponoszą rodzice. Powyżej 17. roku życia sąd zazwyczaj stosuje inne formy niż standardowa kara, która jest znana wobec osób dorosłych. Jeśli istnieje taka możliwość, często orzekane są środki wychowawcze choćby w postaci zakładów poprawczych. Czy jednak osoba nieletnia może być sądzona jak dorosła?
Jak sądzona jest osoba nieletnia?
Możliwość zastosowania środków wychowawczych nie jest stosowana zawsze. W przypadku wykroczeń, które znajdują się w kodeksie karnym, ale nie są uznane za szczególnie okrutne, może dojść do orzekania wyroku w ramach sądu rodzinnego. Jest to korzystna sytuacja, ale nie zawsze będzie ona miała miejsce. Osoba nieletnia może być sądzona jak dorosła. W jakich okolicznościach może zajść taka potrzeba? W przypadku przestępstw, które są uznawane za te najwyższej rangi i określają wysoki stopień degeneracji. Są one wymienione w art. 10 § 2. Jako przykłady należy podać zabójstwo, spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu innej osoby, spowodowanie zagrożenia życia, użycie broni palnej czy wyjątkowa przemoc w przypadku kradzieży lub gwałtu. Ponadto w artykule wymienione są również doprowadzenie do katastrofy w ruchu lądowym, porwanie samolotu lub statku, a nawet zamach na życie prezydenta. Zakwalifikowanie do tej kategorii w ramach popełnionych zbrodni odbiera osobie status osoby nieletniej wobec prawa i tym samym będzie ona sądzona tak samo, jakby była dorosła. Jest to odrębny temat, który wymaga sięgnięcia po kodeks karny i poszukiwanie zakresów wyroków już w tym miejscu.
Formy stosowane w ramach resocjalizacji nieletniego
Istnieją środki, które są orzekane w ramach nieletniego, mając na celu połączenie pewnej formy kary z możliwością poprawy na przyszłość. Po pierwsze są to środki wychowawcze, które sprowadzają się do naprawy wyrządzonej szkody choćby poprzez wykonanie pewnych obowiązków. Ewentualnie stosowany jest nadzór opiekunów oraz kuratora. Wyższą formą jest umieszczenie nieletniego w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, socjoterapeutycznym, szkolno-wychowawczym lub umieszczenie w rodzinie zastępczej. Po drugie są to środku poprawcze, które sprowadzają się do umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym. Pamiętajmy, że jest to forma, która nie może zostać zastosowana wobec osoby, która nie ukończyła 13. roku życia. W tej sytuacji może zostać określona wyłącznie kara z wcześniej grupy. Po trzecie inną możliwość stanowią środki leczniczo-wychowawcze, które stosowane są w przypadku orzeczenia choroby psychicznej lub pewnych założeń na tym polu. Ponadto do tej grupy zalicza się również uzależnienie od narkotyków lub alkoholu. Dygresję w tej sprawie stanowi głębokie upośledzenie umysłowe. W tej sytuacji możliwe jest skierowanie takiej osoby do domu pomocy społecznej.
Podsumowanie
Osoba nieletnia względem prawa karnego oznacza osobę, która ma od 13 do 17 lat i dopuściła się czynu karalnego. Poniżej tego wieku za dziecko odpowiada dorosły, a pomiędzy 17. a 18. rokiem stosowane są nieco odmienne środki. W przypadku najcięższych wykroczeń (np. zabójstwo, okaleczenie, szczególne okrucieństwo podczas kradzieży) osoba nieletnia może być sądzona jak dorosła. W innych przypadkach stosowane są specjalne środki. Dzielimy je na wychowawcze, poprawcze oraz leczniczo-wychowawcze. W uproszczeniu pierwsze stosowane są wobec stosunkowo mało szkodliwych wykroczeń kodeksu karnego oraz wieku poniżej 13 lat. Środki poprawcze są już wyższym wymiarem kary, a leczniczo-wychowawcze dotyczą występowania chorób psychicznych lub występowania ciężkich nałogów.
